Μέσα στη μαύρη νύχτα -που μόνο μαύρη δεν ήταν- βγήκα έξω από τη σκηνή και περπατούσα στους χώρους του αρχαίου θεάτρου, έτσι όπως λούζονταν στο φως των αστεριών και της σελήνης. Με τη φαντασία μου έβλεπα πριν από 23 αιώνες περίπου κάποια νυκτερινή παράσταση, με τα άπλετα αστέρια εκείνη την εποχή χωρίς τη σημερινή φωτορύπανση και με την πανσέληνο να σηκώνεται από την ανατολή σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο της ιστορίας της παράστασης, ωσάν μία από μηχανής θεά.
Μπήκα στη σκηνή να συνεχίσω τον ύπνο μου, αλλά ρυθμίζοντας το ξυπνητήρι του κινητού για να μη χάσω το ξημέρωμα. Ο νέος ήλιος αναδύεται από τα ανατολικά μέσα από τον απέραντο μακεδονικό κάμπο. Το θέατρο έχει ακριβώς ανατολική έκθεση και το φως από τα δύο ουράνια σώματα έρχεται κάθετα στο θέατρο κατά την ανατολή τους.
Το αρχαίο θέατρο της Μίεζας βρέθηκε κατά τύχη το 1992 κατά τις εργασίες κατασκευής ενός αγωγού ύδρευσης. Πριν χρόνια ολοκληρώθηκε το πρώτο στάδιο της αποκατάστασής του. Από συμπληρωματικές ανασκαφές προέκυψε ότι βρίσκονταν κοντά στην αγορά της αρχαίας πόλης. Σε αυτή την περιοχή, στο τρίγωνο μεταξύ των σημερινών οικισμών Νάουσας, Κοπανού και Λευκαδίων, τις τελευταίες δεκαετίες με την επιμονή της αρχαιολογικής σκαπάνης αποκαλύπτεται σταδιακά η αρχαία Μίεζα. Μαζί με τη Βεργίνα και την Πέλλα, η Μίεζα αναφέρεται στις αρχαίες πηγές ως μία από τις σημαντικές πόλεις του μακεδονικού βασιλείου κατά την περίοδο της ακμής του δηλ. από τον -4ο ως τον -2ο αιώνα. Η αρχαιολογία έχει δείξει ότι υπήρξε μακραίωνη κατοίκηση τουλάχιστον από την -2η χιλιετία και αδιαλείπτως μέχρι το τέλος της αρχαιότητας. Τα μέρη ήταν εξαιρετικά εύφορα στην περιοχή που ονομάζονταν Χώρα Ημαθία με τις πόλεις Αιγαί, Κίτιον και Βέροια, όπως και στη γειτονική Χώρα Βοττιαία με την πόλη Πέλλα. Στην περιοχή κατοικούσε το θρακικό προελληνικό φύλο των Βοττιαίων, αλλά όταν κατά τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους κατέφθασαν οι Μακεδόνες, αυτοί επικράτησαν και οι Βοττιαίοι κατέφυγαν ανατολικά σε άλλες περιοχές. Στους πρόποδες του Βερμίου στον δυτικό μακεδονικό κάμπο, τα εδάφη ήταν εξαιρετικά γόνιμα, άφθονα νερά έτρεχαν από το μεγάλο Βέρμιο όπως και τρέχουν μέχρι σήμερα, και σημειώθηκε μία σταδιακή μεταλλαγή του χώρου από τις αγροτικές κοινωνίες σε έναν συνεχώς αυξανόμενο αστικό πολιτισμό μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους.
Στα χρόνια των μακεδονικών βασιλείων στην Κάτω Μακεδονία άκμασαν πόλεις, οι Αιγές, η Πέλλα, η Βέροια, η Έδεσσα, η Μίεζα. Ανάμεσα στις δυο πρωτεύουσες των Μακεδόνων Βεργίνα και Πέλλα, η περιοχή έδωσε το δεύτερο μεγάλο σύνολο μακεδονικών τάφων μετά τη Βεργίνα. Έξη σημαντικοί τάφοι έχουν βρεθεί κατά μήκος του αρχαίου δρόμου που συνέδεε την Πέλλα με την Μίεζα. Κατά το πρότυπο των μνημειακών μακεδονικών τάφων, ήταν υπόγειες θολωτές κατασκευές με ναόσχημη πρόσοψη, έναν ή δύο νεκρικούς θαλάμους, και με ζωγραφικό διάκοσμο με τοιχογραφίες, οι οποίες πρέπει να σημειωθεί ότι συνιστούν τα μοναδικά σωζόμενα δείγματα της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής σε μεγάλες επιφάνειες. Η μνημειακή ζωγραφική τέχνη είχε παράδοση στη Μακεδονία. Πάνω από τον τάφο συσσώρευαν χώμα, δημιουργώντας έναν τύμβο. Αυτές οι μνημειακές κατασκευές ήταν στην ουσία οικογενειακοί τάφοι επιφανών οικογενειών, και σε συνδυασμό με το γεγονός των παραστάσεων που κυρίως απεικονίζουν στρατιωτικούς, η συσσώρευσή τους στην περιοχή των δύο πρωτευουσών του μακεδονικού βασιλείου απηχεί την κοινωνική θέση των οικογενειών που περιέβαλαν τη μακεδονική βασιλική δυναστεία. Τα μακεδονικά ταφικά μνημεία, δημιουργημένα σε ένα αριστοκρατικό βασιλικό πολιτικό σύστημα, προορίζονταν για τις βασιλικές οικογένειες και τους αξιωματούχους, τους εταίρους και τους αυλικούς. Εκτός από τους τάφους, η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε, και συνεχίζει να αποκαλύπτει, ερείπια οικιών και οικοδομημάτων δημόσιου χαρακτήρα από την αρχαία πόλη, το αρχαίο θέατρο, και το Νυμφαίο, ένα χώρο λατρείας των Νυμφών όπου ο Αριστοτέλης παραδίδεται ότι δίδαξε τον Αλέξανδρο και τους εταίρους, έναν χώρο πνιγμένο στη βλάστηση και τα νερά, όπως λέει ο Πλούταρχος στον βίο του Αλεξάνδρου για το "Νυμφαίο το περί Μίεζαν" και για τη σχολή όπου σωζόταν μέχρι τα χρόνια του λίθινα έδρανα και σκιεροί περίπατοι. Η Μίεζα επιλέχθηκε για να γίνει μία εκπαιδευτική σχολή στο πρότυπο της περιπατητικής σχολής της Αθήνας. Οι συστηματικές ανασκαφές της αρχαιολογικής υπηρεσίας ξεκίνησαν από τη δεκαετία του ´50. Εκτός από τους μεμονωμένους τάφους, βρέθηκαν και οργανωμένα νεκροταφεία χρονολογημένα από τον -4ο έως τον -4ο αιώνα. Στην περιοχή της Μίεζας η ζωή συνεχίστηκε μέχρι τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες.
Ανθρώπινη παρουσία έχει ανιχνευθεί από την -2η χιλετία. Κατά την παράδοση στο Βέρμιο κατοικούσαν οι Φρύγες μέχρι τον -9ο αιώνα, και οι Βοττιαίοι στην πεδιάδα της Ημαθίας. Κατά τον -7ο αιώνα, οι Μακεδόνες ιδρυτές βασιλιάδες Γαυάνης, Αέροπος και Περδίκας ήρθαν διασχίζοντας έναν μεγάλο ποταμό κι εγκαταστάθηκαν στον εύφορο τόπο στους κήπους που λέγονταν ότι ήταν του Μίδα γυιού του Γορδία, όπου μεγάλωναν περίφημα τριαντάφυλλα με εξήντα φύλλα και μοναδικό άρωμα. Η Έδεσσα και η Βέροια ήταν τοποθετημένες στο βόρειο και νότιο πέρασμα του Βερμίου, που ήταν αδιάβατο όλο τον χειμώνα όπως λέει ο Ηρόδοτος, και διατηρούν μέχρι σήμερα τις αρχαίες τους ονομασίες. Η Μίεζα ήταν κόρη του Βέρητα, αδελφή της Βέροιας και του Όλγανου. Ο ποτάμιος θεός Όλγανος απεικονίζεται σε ένα πορτραίτο του +2ου αιώνα που βρέθηκε στον Κοπανό.
Ο λεγόμενος τάφος της Κρίσεως αποτελεί το μεγαλύτερο γνωστό μακεδονικό ταφικό μνημείο. Με εντυπωσιακότατη διώροφη πρόσοψη με δωρικό και με ιωνικό τμήμα, και τέσσερις μεγάλες ζωγραφικές παραστάσεις, του νεκρού, του Ερμή Ψυχοπομπού, του Αιακού και του Ραδάμανθυ, που αναπαριστούν την μεταθανάτια κρίση του θανόντος στον Άδη, κατά το κλασικό ελληνικό "πλατωνικό" πρότυπο. Ο τάφος χρονολογείται στο τέλος του -4ου αιώνα, δηλ. σύγχρονος της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η πολεμική σκηνή της ιωνικής ζωφόρου απεικονίζει μάχη Ελλήνων και Περσών. Πρόκειται για ένα απολύτως εντυπωσιακό μνημείο, και όσον αφορά την κατασκευή αλλά και τις τέσσερις ζωγραφικές παραστάσεις. Ο τάφος αποκαλύφθηκε το 1954, είχε υποστεί σοβαρές φθορές από τους αιώνες της κατάχωσης μέσα στην υγρή γη, και αναστηλώθηκε με ειδικό πρόγραμμα.
Λίγες εκατοντάδες μέτρα κοντά στον Τάφο Της Κρίσεως βρίσκεται και ο Τάφος των Ανθεμίων. Η επίσκεψη αυτών των μνημείων συνιστά για τον σημερινό επισκέπτη μία ιδιαίτερη εμπειρία. Αφήνεις τον άνω κόσμο και επισκέπτεσαι τον κάτω. Αφήνεις το φως και καταδύεσαι στο σκότος. Αφήνεις το παρόν για να καταδυθείς στο παρελθόν. Επιστρέφεις για λίγο στην χθόνα, στο χώμα, στη μήτρα του χρόνου του ανθρώπινου. Στη μήτρα αυτής της γης, της αρχαίας και της σύγχρονης, της χθεσινής και σημερινής και αυριανής, της γης της ελληνικής. Η εμπειρία αυτή είναι μία εμπειρία χρόνου, μια εμπειρία σύγκρουσης δύο χρόνων, του κοσμικού χρόνου και του ανθρώπινου χρόνου.
Πρωί πρωί έξω από τον Τάφο της Κρίσεως περιμένω να ανοίξει ο αρχαιολογικός χώρος. Διπλή βλακεία, φόρα παρτίδα. Δεν είναι μόνο η ορθογραφία του "judgement", είναι κυρίως η εννοιολογική απόδοση στα αγγλικά του Τάφου της Κρίσεως με μία εντελώς λανθασμένη κυριολεκτική μετάφραση. Πώς διάβολο σε αυτή τη χώρα οι γραφειοκράτες της διοίκησης πάντα βρίσκουν τρόπους να σε κάνουν να νιώσεις ηλίθιος που είσαι Έλληνας; Αυτό είναι ένα επίτευγμα...
Έχει φτάσει το μεσημέρι, ενώ κυλώ στα νότια του νομού Ημαθίας προς την Βεργίνα μετά το φράγμα του Αλιάκμονα στην Αγία Βαρβάρα. Στο μυαλό μου τριγυρίζει ακόμη κάτι που μού είπε η υπάλληλος που εργάζεται στον αρχαιολογικό χώρο του Τάφου της Κρίσεως. Στην ερώτησή μου για τον κόσμο που έρχεται να επισκεφθεί τα αρχαία της περιοχής, η απάντησή της ήταν ότι έρχονται ελάχιστοι Έλληνες, αλλά κυρίως ξένοι και ειδικά Βέλγοι και Γάλλοι. Το ίδιο θα διαπιστώσω και στους βασιλικούς τάφους των Αιγών. Πλήθη κόσμου, από τα οποία οι ξένοι αποτελούν την πλειοψηφία. Σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους, σε όλους μα όλους, πινακίδες θυμίζουν, εμμέσως πλην σαφώς και με έναν τρόπο εμμονικό, τον σύγχρονο νεοελληνικό ραγιαδισμό των ευρωπαϊκών ταμείων. Είναι η "Ευρώπη" που επενδύει στο δικό μας μέλλον, ξέροντας ότι στο μέλλον τα λεφτά που δίνει θα τα πάρει πίσω πολλαπλάσια. Μιλάμε βέβαια όχι για την πραγματική Ευρώπη αλλά για την "Ευρώπη" σε εισαγωγικά, έναν σκιώδη και παρασκηνιακό μηχανισμό απάτης και κλοπής που στήνει τις βρωμοδουλειές πίσω από τις πλάτες των λαών και το φταίξιμο το ρίχνει σε εκείνους.
Άποψη από το βασιλικό ανάκτορο των Αιγών προς τα βόρεια. Στη ζέστη του μεσημεριού το βλέμμα χάνεται στην απεραντωσύνη του μακεδονικού κάμπου, πέρα από τα σπίτια της σύγχρονης Βεργίνας.
Το μουσείο των βασιλικών τάφων των Μακεδονικών Αιγών είναι ασφαλώς ένα από τα κορυφαία μουσεία στη σύγχρονη Ελλάδα. Χώρος απολύτως μοναδικός, ο οποίος παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο κοινό χαρακτηριστικό με ένα άλλο αρχαιολογικό μουσείο της χώρας, το μουσείο της αρκαδικής Τεγέας και αφορά στον τρόπο με τον οποίο ο επισκέπτης αποκόπτεται από τη φυσική λειτουργία του φωτός. Έναν τρόπο που αρμόζει απολύτως στο θέμα, διότι αποκομίζεις μία εμπειρία κατάδυσης στην χθόνα, επιστροφής στην προαιώνια μήτρα, μέσα στην αρχέγονη κοιλιά της Μητέρας-Γης. Υπάρχει ελάχιστο φως, μόνο όσο αρκεί για το ίδιο το έκθεμα, και απολύτως εστιασμένο σε αυτό, και η βασική πληροφορία για αυτό, τίποτε άλλο. Αυτό που είναι αρκετό και τίποτε περισσότερο. Κάτι που αναμφίβολα δικαιολογείται από τη δύναμη που το έκθεμα καθ´ εαυτό εμπεριέχει. Έτσι τα άψυχα αντικείμενα επαναποκτούν την ψυχή των ανθρώπων που τα δημιούργησαν.
"Μηδεποτε την ευρωπην ενηνοχεναι τοιουτον ανδρα παραπαν οιον τον αμυντου φιλιππον", υπάρχει ένα γνωστό γραπτό απόσπασμα του Θεοπόμπου κάτω από την φωτογραφία της προτομής του Φιλίππου Β´ μέσα στο μουσείο των Αιγών. Το 2008 έγινε η αναπαράσταση του ανακτόρου των Αιγών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της αρχαιολογικής έρευνας. Το ανάκτορο χρονολογήθηκε με ασφάλεια στα χρόνια του Φιλίππου του Β´. Με αρχιτεκτονικά μέλη που είχαν λεπτότατα κονιάματα για να λάμπουν στον ήλιο, με εξαίσια ψηφιδωτά δάπεδα επιφανειών γύρω στα 2.000 τ.μ., με ένα μνημειακό πρόπυλο, με μία μεγάλη αυλή με περιστύλιο, με έναν πανοραμικό εξώστη, το εφάμιλλο της Κνωσού ανάκτορο κτίστηκε από τον αρχιτέκτονα Πύθεο που δημιούργησε το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, ένα από τα επτά θαύματα της αρχαιότητας, όπως και το ναό της Αθηνάς Πολιάδος της μικρασιατικής Πριήνης. Μεγάλο όσο τρεις Παρθενώνες, ήταν το μεγαλοπρεπέστερο κτίριο της εποχής και χαρακτηρίστηκε ως "Παρθενώνας της Μακεδονίας" και "το δεύτερο σημαντικό έργο της αρχαίας Ελλάδας". Είναι εξαιρετικό ότι επιβίωσε ικανός αριθμός αρχιτεκτονικών μελών, έτσι ώστε να είναι δυνατή η αναστήλωσή του, πράγμα για το οποίο εργάζονται οι αρχαιολόγοι, αυτοί οι αφανείς εργάτες του πολιτισμού στη σύγχρονη Ελλάδα.
Σε έναν από τους χώρους του κτιρίου, ένα μεγάλο ψηφιδωτό δάπεδο αναπαριστούσε την Αρπαγή της Ευρώπης, της ανατολικής βασιλοπούλας από τον Δία στην Κρήτη, πράγμα που δικαίως άφησε το περιθώριο της ερμηνείας, ότι ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου Φίλιππος ο Β´ ο γιος του Αμύντα ήταν ο πρώτος ευρωπαίος ηγεμόνας, προς δικαίωση των λόγων του ιστορικού Θεοπόμπου. Όπως επισήμανε η αρχαιολόγος Κοτταρίδου, συνεργάτης του αείμνηστου Ανδρόνικου, ο Φίλιππος διάλεξε την αρπαγή της Ευρώπης για το ψηφιδωτό στο πιο επίσημο δωμάτιο του ανακτόρου, αντιλαμβανόμενος τον ρόλο του ως Ευρωπαίο ηγεμόνα, λαμβανομένων υπόψιν των μοναδικών χαρακτηριστικών της δυναμικής, στρατηγικής και πολιτικής αυτής προσωπικότητας στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου μεγαλεπήβολου οράματος - της απαλλαγής των πολιτισμένων λαών από την ανατολική σφηκοφωλιά της βαρβαρότητας, με την συντριβή του ισχυρού Περσικού Κράτους. Η Μακεδονία προετοίμαζε μία εκστρατεία υπό τον Φίλιππο, που κατάφερε, όπως γνωρίζουμε από την ιστορία, μέσα στο εξαιρετικά αντίξοο περιβάλλον της εποχής να αναγνωριστεί ως ο αρχιστράτηγος των "Πανελλήνων". Και παρόλο που μια μέρα του -336 στο παρακείμενο θέατρο δολοφονήθηκε πισώπλατα από κάποιον καλοθελητή, καλύτερη δικαίωση στο όραμά του δεν θα μπορούσε να μας χαρίσει η ιστορία από αυτό που κατάφερε ο γιος του Αλέξανδρος ο Β'. Εάν οι Μακεδόνες δεν είχαν καταφέρει να ιδρύσουν τη Μακεδονική Αυτοκρατορία, ο κόσμος σήμερα δεν θα ήταν όπως είναι. Θα ήταν χειρότερος. Πολύ χειρότερος.
Οι Μακεδόνες κατέκτησαν τον κόσμο όχι για να αυξήσουν τα πλούτη μιας ομάδας ανθρώπων, αλλά για να κάνουν τον πολιτισμό κτήμα όλων των ανθρώπων. Ο ελληνικός πολιτισμός απέβαλε το επίθετό του και έτσι απέκτησε την πλήρη δύναμή του ως η βασική πανανθρώπινη αξία. Για πολλούς αιώνες η βαρβαρότητα νικήθηκε. Πολύ πριν την εποχή εκείνη, από τα χρόνια τα παλιά ο μόνιμος βραχνάς του πολιτισμένου κόσμου ήταν τα ανατολικά μπουλούκια. Τα στίφη που ορμούσαν από τις κοινωνίες της ανατολής, τις κοινωνίες τις ξεζουμισμένες από την οικονομία του πλουτισμού. Στίφη αποτελούμενα από λίγους ζάπλουτους αφεντάδες και πολλούς εξαθλιωμένους σκλάβους. Από τις κοινωνίες της δουλείας ορμούσαν σαν πεινασμένα σκυλιά να καταβροχθίσουν τους απομένοντες ελεύθερους. Ο πολιτισμός διαδόθηκε σε όλους τους λαούς και με το πνεύμα του κοινού συμφέροντος βοήθησε την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Ο κόσμος έζησε επιτέλους ειρηνικά, λίγο ως πολύ βέβαια και αναλόγως κατά περιοχές, οι επιστήμες άνθησαν, η κοινωνική οργάνωση, η πολιτική, η τεχνολογία, η φιλοσοφία, η τέχνη. Εάν δεν είχε υπάρξει η μακεδονική αυτοκρατορία έτσι όπως υπήρξε, είναι δύσκολο να φανταστούμε σε τι κόσμο θα ζούσαμε σήμερα. Πιθανότατα θα είχαν απλώσει τα πλοκάμια τους οι ανατολικές εξουσιαστικές ιεραρχικές κυριαρχικές κοινωνίες της εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο και της αρπαγής και του πολέμου, και πιθανότατα ο κόσμος να μη σήκωνε ποτέ κεφάλι. Βρέθηκαν όμως κάποιοι ατίθασοι τύποι με το αιώνιο πνεύμα του Έλληνα που δεν σκύβει ποτέ κεφάλι σε κανέναν, κάποια αλάνια μεγαλωμένα από πιτσιρίκια με τα σπαθιά και με τα πολεμικά άλογα να καλπάζουν ξέφρενα στις απέραντες πεδιάδες, τύποι που δεκάρα δεν έδιναν για το πολιτικώς ορθό, τύποι που όταν τους δίδασκε ο Αριστοτέλης στη Μίεζα κι άρχισε να τους μιλά για πολιτική και να αναπτύσσει τη θεωρία της πόλης-κράτους εκείνοι λοξοκοιτούσαν χαμογελώντας αναμεταξύ τους, που αυτοί οι τύποι ακόμα και πόλεμο όταν έκαναν τον έκαναν με τρόπο που μετέδιδαν πολιτισμό ακόμα και στους απολίτιστους. Αυτοί οι περίεργοι τύποι αψηφώντας ζωή και θάνατο και κόπους και κόστη, έφτασαν στα πέρατα του κόσμου μαθαίνοντας στους ανθρώπους να ζουν σαν άνθρωποι. Μέχρι σήμερα στην Περσία τρελαίνονται όταν δουν ένα παλιό ελληνικό κέρμα των εκατό δραχμών, γιατί στην πίσω όψη έχει τον θρυλικό Ισκεντέρ. Ο Σικάντερ ο γιος μιας Ιλλυριής έμαθε στους ανθρώπους πώς να είναι Έλληνες.
Στα νεολιθικά χρόνια ο πολιτισμός κορυφώθηκε στον χώρο της ανατολικής μεσογειακής λεκάνης με κέντρο τη μινωική Κρήτη. Με τη ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου και τις επαφές μεταξύ των διαφορετικών λαών στο περιβάλλον του χώρου και του χρόνου εκείνου, οι άνθρωποι αντιλήφθηκαν ότι η πρόοδος πρέπει να είναι μία κοινή υπόθεση όλων των λαών, έτσι ώστε να σταματήσει ο πόλεμος. Αυτή η πρόοδος σταμάτησε με την έκρηξη του ηφαιστείου και την καταστροφή των μινωικών παραλιακών πόλεων και την παράλληλη δωρική κάθοδο και την άνοδο των πολεμικών Μυκηναίων. Στον κεντρικό ελλαδικό κορμό αναπτύχθηκαν πόλεις-κράτη, και στις συγκρουσιακές συνθήκες που επικράτησαν και κυρίως στο κέντρο της Πελοποννήσου στα δύσβατα βουνά, αναπτύχθηκε το πνεύμα της ελεύθερης ζωής στη φύση, της ανεξαρτησίας, του τοπικισμού, της πατρίδας. Το πρώτο στάδιο του πολιτισμού ήταν η Μινωική Ελλάδα, που εκφράζει την θεμελιώδη ιδέα του κοινού συμφέροντος, του ανθρωπισμού και της ειρήνης. Εκεί ξεκίνησε η συνεργατική κοινωνία, ως αντίπαλο δέος στην εξουσιαστική κοινωνία. Ακολούθησε το δεύτερο στάδιο, η Αρκαδική Ελλάδα. Η Αρκαδική Ελλάδα εκφράζεται και εκφράζει την ιδέα της ελευθερίας. Αυτή η ιδέα σμίλεψε το θεμέλιο λίθο του ελληνικού πνεύματος κατά τους ιστορικούς χρόνους και μετά. Εάν η Αρκαδική Ελλάδα συνιστά την εσωτερική έκφραση του ελληνικού πολιτισμού, η Μακεδονική Ελλάδα συνιστά την εξωτερική του έκφραση. Αντιλαμβανόμενοι τη ριζική αιτία των ανθρώπινων προβλημάτων, που είναι το μερικό συμφέρον και οι διαμάχες και το αλληλοσκότωμα, οι Μακεδόνες ανέδειξαν τον πολιτισμό και τον έστειλαν στα πέρατα της οικουμένης. Τον έκαναν μία υπόθεση που αφορά όλους για την κοινή ειρήνη και την πρόοδο. Ο πολιτισμός ξέφυγε από τα αρχικά του όρια. Έπαψε να είναι μία υπόθεση κάποιων, μία υπόθεση εντός ορίων, έγινε μία υπόθεση οικουμενική. Έτσι ο όρος "Έλλην" έπαψε να σημαίνει μία καταγωγή και άρχισε να σημαίνει μία ιδιότητα: την ιδιότητα του πολιτισμένου. Ένας άνθρωπος δύο πράγματα μπορεί να είναι, είτε Έλλην είτε βάρβαρος, και επάνω σε αυτή την θεμελιώδη αξία χτίστηκε η αρχή της παιδείας: ο κάθε άνθρωπος, ακόμη και ο απολίτιστος, εφόσον είναι άνθρωπος μπορεί να εκπολιτιστεί.
Η αρχή αυτή επαναφέρει και επιβεβαιώνει τη θεμελιακή εμπιστοσύνη στην αξία του ανθρώπου. Και είναι αυτή ακριβώς η αρχή, αυτή ακριβώς η κατάκτηση του ανθρώπου που σήμερα, 2300 χρόνια μετά, πάλι κινδυνεύει! Σήμερα που με την "γεωπολιτική" και την "διπλωματία" και την "κυριαρχία της αγοράς" και την παγκοσμιοποίηση της κερδοσκοπικής οικονομίας, τα παγκόσμια αρπακτικά έχουν πάλι λυσσάξει εναντίον όλης της ανθρωπότητας. Πώς επαναλαμβάνεται η ιστορία! Πριν χιλιάδες χρόνια εκεί μέσα στα βάθη της ανατολής, κάποιοι λαοί όπως οι Ασσύριοι ανέπτυξαν την χρηματική οικονομία και τον άκοπο πλουτισμό. Ανακάλυψαν την δύναμη της κοινωνίας της εκμετάλλευσης. Τεράστια ανθρώπινα μπουλούκια ζούσαν ως σκλάβοι στις διαταγές λίγων αφεντάδων. Σε όλη την ιστορία του ανθρώπινου γένους, η πλέον κερδοφόρος μπίζνα είναι η δουλεία. Όταν εκείνοι οι αφεντάδες ανακάλυψαν τη δύναμη του χρήματος, βρήκαν την κότα που κάνει τα χρυσά αβγά. Αφού το άπληστο σύστημα της εκμετάλλευσης των άλλων ξετίναζε τον έναν τόπο μετά τον άλλον, έπρεπε συνεχώς να επεκτείνεται για να επιβιώσει. Όλη η Ασία σταδιακά ξετινάχτηκε. Φύση, κοινωνίες, τα πάντα διαλύθηκαν. Λίγοι αφέντες ζάπλουτοι, συνεχείς πόλεμοι, και ο όχλος με τους δούλους παραφουσκωμένους με όπιο και θρησκεία. Το πατριαρχικό μοντέλο της κυριαρχίας, της εξουσίας, της βίας, του πολέμου, διαρκώς επεκτείνονταν, καταπίνοντας τον κόσμο, και ασκώντας πίεση προς τα δυτικά. Ένας διαρκής βραχνάς για τον πολιτισμένο κόσμο της Μεσογείου και της Ευρώπης. Αντιλαμβανόμενος τη δύναμη του χρυσαφιού της ανατολής, καθώς είχε ήδη διαβρώσει τις ελληνικές δημοκρατίες της Ιωνίας, ο Φίλιππος θέλησε να εκμεταλλευτεί τα χρυσωρυχεία του Παγγαίου κόβοντας νέο νόμισμα απέναντι στους δαρεικούς, και είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις ακριβώς το έκανε αυτό, αμέσως εκδηλώθηκε περσική στρατιωτική πίεση εναντίον της Ελλάδος, ως μία ακόμα απόδειξη ότι πλούτος και πόλεμος πάνε αντάμα. Με την υλοποίηση του οράματος από τον Αλέξανδρο και τη Μακεδονική Αυτοκρατορία, ο κόσμος ανάσανε για πολλούς αιώνες και σημειώθηκε η άνθηση της ελληνιστικής περιόδου. Και αφού ο πολιτισμός έφτασε στα πέρατα της ανατολής, στη συνέχεια επανανέκαμψε προς τη δύση, όταν κατά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πέρασε στην Ευρώπη.
Στο μεταξύ όμως τα αρπακτικά του χρήματος δεν κάθισαν ποτέ με σταυρωμένα τα χέρια και επινόησαν ένα νέο κόλπο, ένα νέο εργαλείο κερδοσκοπίας, την εφαρμογή των θεσμών της τράπεζας και του χρηματιστηρίου. Τώρα μπορούσαν τον πλούτο να τον αποδεσμεύσουν από κάθε έννοια τόπου ή χώρου, και να τον κάνουν μία ευέλικτη αξία, ένα μυστικό σκιώδες αόρατο όπλο ικανό να εξοντώνει λαούς ολόκληρους εν ριπή οφθαλμού. Αφού ξεζούμισαν την ανατολή, επεκτάθηκαν στην παρθένα δύση (και με το νέο κόσμο και τις αποικίες που στο μεταξύ παρουσιάστηκαν) και σταδιακά με το μυστικό τρομερό υπερόπλο έφτασαν στο σημείο να έχουν διαβρώσει τις κυβερνήσεις και να χορεύουν στο ταψί ολόκληρο τον κόσμο. Επί της ουσίας σήμερα ο κόσμος βρίσκεται στην ίδια θέση όπως πριν από 2300 χρόνια. Η ιστορία επαναλαμβάνεται, αλλά με ένα νέο στοιχείο, σήμερα θέλουν να διαλύσουν τις συγκριτικά πολιτισμένες δυτικές κοινωνίες όπως διέλυσαν και τις ανατολικές, ώστε και εκεί να μετατρέψουν τους ανθρώπους σε δούλους στις δικές τους υπηρεσίες. Κάπου εκεί εντοπίζεται και το ριζικό αίτιο του σύγχρονου μεταναστευτικού προβλήματος. Κατά μία τραγική σύμπτωση της ιστορίας, βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα ο τόπος που θυμίζει τον πολιτισμό. Τα αρπακτικά του χρήματος έχουν έναν ανοικτό λογαριασμό με αυτό τον τόπο, θέλουν να τον ισοπεδώσουν, γιατί ο πολιτισμός μαθαίνει τους λαούς να είναι ελεύθεροι, πρέπει λοιπόν να φύγει από τη μέση. Ο λαός που μαθαίνει τους ανθρώπους να είναι ελεύθεροι, πρέπει να σκλαβωθεί. Η Μακεδονία, το σύμβολο της συλλογικής ελευθερίας, πρέπει να πάψει να θυμίζει ότι είναι ελληνική. Εάν αυτό ποτέ συμβεί, ο ανθρώπινος πολιτισμός θα υποστεί ένα καίριο πλήγμα στο μαλακό υπογάστριο. Αν εξετάσει κανείς αυτά που γίνονται τις τελευταίες δεκαετίες στα Βαλκάνια, το σενάριο γίνεται φανερό. Με τη διάλυση της μεγάλης Γιουγκοσλαβίας, τον πόλεμο στη Βοσνία, τον πόλεμο στον Κόσοβο, η μαφία της υπερκρατικής εξουσίας επί δεκαετίες εργάζεται για να διαλύσει τα Βαλκάνια και να ιδρύσει το μακεδονικό ψευδοκράτος, εκμεταλλευόμενοι την πληθυσμιακή ανομοιογένεια της περιοχής των Σκοπίων. Εκεί μέσα μάζεψαν τα κατακάθια των Βαλκανίων, κυρίως κατάλοιπα Βουλγάρων κομιτατζήδων που λυμαίνονταν τα Βαλκάνια και που οι ίδιοι οι Βούλγαροι τους έδιωξαν, και κατακάθια εξ ανατολών, τσιγγάνους και λοιπούς άρπαγες που ανέκαθεν έφταναν διωγμένοι από τα βάθη της Ασίας από την εποχή του Τσέγκις Χαν. Σε αυτό το ψευδοκράτος λοιπόν ίδρυσαν τη μεγαλύτερη στρατιωτική βάση του ΝΑΤΟ, και την ετοιμάζουν για την κατάλληλη στιγμή να ξεράσει τρόμο και όλεθρο και να γεμίσει τα Βαλκάνια ραδιενέργεια με απεμπλουτισμένο ουράνιο και πλουτώνιο. Δεν βιάζονται, δουλεύουν μεθοδικά, πίσω από τις πλάτες των λαών και έχοντας διαβρώσει κυβερνήσεις, προετοιμάζουν σήμερα τους αυριανούς πολέμους. Παράλληλα, εγκλωβίζουν σήμερα μέσα στην Ελλάδα και κυρίως μέσα στη Μακεδονία, τζιχαντιστές ισλαμιστές φανατικούς ταλιμπάν και τα λοιπά κατακάθια της ανατολής, τα πιο δυστυχισμένα παθογενή στοιχεία εκπαιδευμένα στο μίσος, τη μισαλλοδοξία, τον ανορθολογισμό, αφού έφτιαξαν έναν αδιαπέραστο φράκτη μέσα στο ψευτομακεδονικό κρατίδιο και δήθεν θέλουν να αποσυμφορήσουν τα νησιά από τους μετανάστες και να τους προωθήσουν "στο εσωτερικό της χώρας", έτσι ώστε να έχουν αυτά τα παθογενή στοιχεία έτοιμα για δράση ακριβώς εκεί που τα θέλουν, και μια μέρα αφού "ωριμάσουν οι συνθήκες" με τις κατάλληλες εντάσεις που θα δημιουργήσουν με πληρωμένους φονιάδες, να τους γεμίσουν όπλα και να τους πουν, "βιάστε και σκοτώστε και αρπάξτε από τους άπιστους, για να πάτε στον παράδεισο με τον Αλλάχ να τρώτε πιλάφι με 72 παρθένες, και ό,τι αρπάξτε δικά σας και μην ανησυχείτε δεν θα σας πειράξει κανένας". Και μετά θα δείχνουν σε όλα τα κανάλια τα σχετικά βίντεο με τις φρικαλεότητες, τα περισσότερα από τα οποία θα είναι ψεύτικα, και θα έχουν έτοιμο το πρόσχημα της στρατιωτικής επέμβασης. Έτσι κάνουν παντού και πάντα, αυτή είναι η πάγια συνταγή της επιτυχίας στη βρωμομπίζνα του πολέμου.
Λένε ότι η ιστορία γράφεται όχι με μελάνι αλλά με ανθρώπινο αίμα. Αλλά ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα εκτός από την γραφή της είναι η ανάγνωσή της. Το πώς τα γεγονότα ερμηνεύονται, το πώς γίνονται αντιληπτά. Τα σύμβολα υπάρχουν διαχρονικά εκεί για όλους, αλλά ο αποσυμβολισμός καθ´ εαυτός λειτουργεί αναπόφευκτα μέσα στα πλαίσια του χώρου και του χρόνου. Ο μακεδονικός ήλιος εξακολουθεί μέχρι σήμερα να φωτίζει όλον τον κόσμο με τις ακτίνες του, ισόποσα προς όλες τις κατευθύνσεις. Όσοι έρχονται για να δουν αυτά τα σύμβολα στον τόπο που τα γέννησε, έρχονται επειδή τα νιώθουν δικά τους.
Καθώς το ποδήλατό μου κυλά ευτυχισμένο κάπου στη νότια Μακεδονία αυτό το απόγευμα, περίεργες σκέψεις τριγυρνούν στο μυαλό και δεν το αφήνουν να ησυχάσει. Είναι απίστευτο, δεν το χωρά ο νούς σου, το πόσο πλούτο και ιστορία και βαρυσήμαντο παρελθόν έχει αυτός ο τόπος, και όμως, το πόση άγνοια έχουν οι σύγχρονοι Έλληνες. Ο ελληνικός πολιτισμός θα έπρεπε στην Ελλάδα να διδάσκεται από την πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου συστηματικά και απαρέγκλιτα, αλλά έχει καταντήσει υπόθεση "φαντασιόπληκτων" που γράφουν περίεργα βιβλία που λίγοι θα διαβάσουν. Ο ελληνικός πολιτισμός, το σήμα κατατεθέν της ελληνικής και όχι μόνο ιστορίας, η δύναμη που κατόρθωσε να ανοίξει τα μάτια όλης της ανθρωπότητας, σε αυτόν εδώ τον τόπο, στη σύγχρονη Ελλάδα, αποσιωπάται και διαστρέφεται και υποφέρει και κυνηγιέται όσο πουθενά αλλού. Η Μακεδονία είναι το διαχρονικό σύμβολο αυτού του πολιτισμού.
> Επόμενο
Μπήκα στη σκηνή να συνεχίσω τον ύπνο μου, αλλά ρυθμίζοντας το ξυπνητήρι του κινητού για να μη χάσω το ξημέρωμα. Ο νέος ήλιος αναδύεται από τα ανατολικά μέσα από τον απέραντο μακεδονικό κάμπο. Το θέατρο έχει ακριβώς ανατολική έκθεση και το φως από τα δύο ουράνια σώματα έρχεται κάθετα στο θέατρο κατά την ανατολή τους.
Το αρχαίο θέατρο της Μίεζας βρέθηκε κατά τύχη το 1992 κατά τις εργασίες κατασκευής ενός αγωγού ύδρευσης. Πριν χρόνια ολοκληρώθηκε το πρώτο στάδιο της αποκατάστασής του. Από συμπληρωματικές ανασκαφές προέκυψε ότι βρίσκονταν κοντά στην αγορά της αρχαίας πόλης. Σε αυτή την περιοχή, στο τρίγωνο μεταξύ των σημερινών οικισμών Νάουσας, Κοπανού και Λευκαδίων, τις τελευταίες δεκαετίες με την επιμονή της αρχαιολογικής σκαπάνης αποκαλύπτεται σταδιακά η αρχαία Μίεζα. Μαζί με τη Βεργίνα και την Πέλλα, η Μίεζα αναφέρεται στις αρχαίες πηγές ως μία από τις σημαντικές πόλεις του μακεδονικού βασιλείου κατά την περίοδο της ακμής του δηλ. από τον -4ο ως τον -2ο αιώνα. Η αρχαιολογία έχει δείξει ότι υπήρξε μακραίωνη κατοίκηση τουλάχιστον από την -2η χιλιετία και αδιαλείπτως μέχρι το τέλος της αρχαιότητας. Τα μέρη ήταν εξαιρετικά εύφορα στην περιοχή που ονομάζονταν Χώρα Ημαθία με τις πόλεις Αιγαί, Κίτιον και Βέροια, όπως και στη γειτονική Χώρα Βοττιαία με την πόλη Πέλλα. Στην περιοχή κατοικούσε το θρακικό προελληνικό φύλο των Βοττιαίων, αλλά όταν κατά τους πρώιμους ιστορικούς χρόνους κατέφθασαν οι Μακεδόνες, αυτοί επικράτησαν και οι Βοττιαίοι κατέφυγαν ανατολικά σε άλλες περιοχές. Στους πρόποδες του Βερμίου στον δυτικό μακεδονικό κάμπο, τα εδάφη ήταν εξαιρετικά γόνιμα, άφθονα νερά έτρεχαν από το μεγάλο Βέρμιο όπως και τρέχουν μέχρι σήμερα, και σημειώθηκε μία σταδιακή μεταλλαγή του χώρου από τις αγροτικές κοινωνίες σε έναν συνεχώς αυξανόμενο αστικό πολιτισμό μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους.
Στα χρόνια των μακεδονικών βασιλείων στην Κάτω Μακεδονία άκμασαν πόλεις, οι Αιγές, η Πέλλα, η Βέροια, η Έδεσσα, η Μίεζα. Ανάμεσα στις δυο πρωτεύουσες των Μακεδόνων Βεργίνα και Πέλλα, η περιοχή έδωσε το δεύτερο μεγάλο σύνολο μακεδονικών τάφων μετά τη Βεργίνα. Έξη σημαντικοί τάφοι έχουν βρεθεί κατά μήκος του αρχαίου δρόμου που συνέδεε την Πέλλα με την Μίεζα. Κατά το πρότυπο των μνημειακών μακεδονικών τάφων, ήταν υπόγειες θολωτές κατασκευές με ναόσχημη πρόσοψη, έναν ή δύο νεκρικούς θαλάμους, και με ζωγραφικό διάκοσμο με τοιχογραφίες, οι οποίες πρέπει να σημειωθεί ότι συνιστούν τα μοναδικά σωζόμενα δείγματα της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής σε μεγάλες επιφάνειες. Η μνημειακή ζωγραφική τέχνη είχε παράδοση στη Μακεδονία. Πάνω από τον τάφο συσσώρευαν χώμα, δημιουργώντας έναν τύμβο. Αυτές οι μνημειακές κατασκευές ήταν στην ουσία οικογενειακοί τάφοι επιφανών οικογενειών, και σε συνδυασμό με το γεγονός των παραστάσεων που κυρίως απεικονίζουν στρατιωτικούς, η συσσώρευσή τους στην περιοχή των δύο πρωτευουσών του μακεδονικού βασιλείου απηχεί την κοινωνική θέση των οικογενειών που περιέβαλαν τη μακεδονική βασιλική δυναστεία. Τα μακεδονικά ταφικά μνημεία, δημιουργημένα σε ένα αριστοκρατικό βασιλικό πολιτικό σύστημα, προορίζονταν για τις βασιλικές οικογένειες και τους αξιωματούχους, τους εταίρους και τους αυλικούς. Εκτός από τους τάφους, η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε, και συνεχίζει να αποκαλύπτει, ερείπια οικιών και οικοδομημάτων δημόσιου χαρακτήρα από την αρχαία πόλη, το αρχαίο θέατρο, και το Νυμφαίο, ένα χώρο λατρείας των Νυμφών όπου ο Αριστοτέλης παραδίδεται ότι δίδαξε τον Αλέξανδρο και τους εταίρους, έναν χώρο πνιγμένο στη βλάστηση και τα νερά, όπως λέει ο Πλούταρχος στον βίο του Αλεξάνδρου για το "Νυμφαίο το περί Μίεζαν" και για τη σχολή όπου σωζόταν μέχρι τα χρόνια του λίθινα έδρανα και σκιεροί περίπατοι. Η Μίεζα επιλέχθηκε για να γίνει μία εκπαιδευτική σχολή στο πρότυπο της περιπατητικής σχολής της Αθήνας. Οι συστηματικές ανασκαφές της αρχαιολογικής υπηρεσίας ξεκίνησαν από τη δεκαετία του ´50. Εκτός από τους μεμονωμένους τάφους, βρέθηκαν και οργανωμένα νεκροταφεία χρονολογημένα από τον -4ο έως τον -4ο αιώνα. Στην περιοχή της Μίεζας η ζωή συνεχίστηκε μέχρι τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες.
Ανθρώπινη παρουσία έχει ανιχνευθεί από την -2η χιλετία. Κατά την παράδοση στο Βέρμιο κατοικούσαν οι Φρύγες μέχρι τον -9ο αιώνα, και οι Βοττιαίοι στην πεδιάδα της Ημαθίας. Κατά τον -7ο αιώνα, οι Μακεδόνες ιδρυτές βασιλιάδες Γαυάνης, Αέροπος και Περδίκας ήρθαν διασχίζοντας έναν μεγάλο ποταμό κι εγκαταστάθηκαν στον εύφορο τόπο στους κήπους που λέγονταν ότι ήταν του Μίδα γυιού του Γορδία, όπου μεγάλωναν περίφημα τριαντάφυλλα με εξήντα φύλλα και μοναδικό άρωμα. Η Έδεσσα και η Βέροια ήταν τοποθετημένες στο βόρειο και νότιο πέρασμα του Βερμίου, που ήταν αδιάβατο όλο τον χειμώνα όπως λέει ο Ηρόδοτος, και διατηρούν μέχρι σήμερα τις αρχαίες τους ονομασίες. Η Μίεζα ήταν κόρη του Βέρητα, αδελφή της Βέροιας και του Όλγανου. Ο ποτάμιος θεός Όλγανος απεικονίζεται σε ένα πορτραίτο του +2ου αιώνα που βρέθηκε στον Κοπανό.
Ο λεγόμενος τάφος της Κρίσεως αποτελεί το μεγαλύτερο γνωστό μακεδονικό ταφικό μνημείο. Με εντυπωσιακότατη διώροφη πρόσοψη με δωρικό και με ιωνικό τμήμα, και τέσσερις μεγάλες ζωγραφικές παραστάσεις, του νεκρού, του Ερμή Ψυχοπομπού, του Αιακού και του Ραδάμανθυ, που αναπαριστούν την μεταθανάτια κρίση του θανόντος στον Άδη, κατά το κλασικό ελληνικό "πλατωνικό" πρότυπο. Ο τάφος χρονολογείται στο τέλος του -4ου αιώνα, δηλ. σύγχρονος της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η πολεμική σκηνή της ιωνικής ζωφόρου απεικονίζει μάχη Ελλήνων και Περσών. Πρόκειται για ένα απολύτως εντυπωσιακό μνημείο, και όσον αφορά την κατασκευή αλλά και τις τέσσερις ζωγραφικές παραστάσεις. Ο τάφος αποκαλύφθηκε το 1954, είχε υποστεί σοβαρές φθορές από τους αιώνες της κατάχωσης μέσα στην υγρή γη, και αναστηλώθηκε με ειδικό πρόγραμμα.
Λίγες εκατοντάδες μέτρα κοντά στον Τάφο Της Κρίσεως βρίσκεται και ο Τάφος των Ανθεμίων. Η επίσκεψη αυτών των μνημείων συνιστά για τον σημερινό επισκέπτη μία ιδιαίτερη εμπειρία. Αφήνεις τον άνω κόσμο και επισκέπτεσαι τον κάτω. Αφήνεις το φως και καταδύεσαι στο σκότος. Αφήνεις το παρόν για να καταδυθείς στο παρελθόν. Επιστρέφεις για λίγο στην χθόνα, στο χώμα, στη μήτρα του χρόνου του ανθρώπινου. Στη μήτρα αυτής της γης, της αρχαίας και της σύγχρονης, της χθεσινής και σημερινής και αυριανής, της γης της ελληνικής. Η εμπειρία αυτή είναι μία εμπειρία χρόνου, μια εμπειρία σύγκρουσης δύο χρόνων, του κοσμικού χρόνου και του ανθρώπινου χρόνου.
Έχει φτάσει το μεσημέρι, ενώ κυλώ στα νότια του νομού Ημαθίας προς την Βεργίνα μετά το φράγμα του Αλιάκμονα στην Αγία Βαρβάρα. Στο μυαλό μου τριγυρίζει ακόμη κάτι που μού είπε η υπάλληλος που εργάζεται στον αρχαιολογικό χώρο του Τάφου της Κρίσεως. Στην ερώτησή μου για τον κόσμο που έρχεται να επισκεφθεί τα αρχαία της περιοχής, η απάντησή της ήταν ότι έρχονται ελάχιστοι Έλληνες, αλλά κυρίως ξένοι και ειδικά Βέλγοι και Γάλλοι. Το ίδιο θα διαπιστώσω και στους βασιλικούς τάφους των Αιγών. Πλήθη κόσμου, από τα οποία οι ξένοι αποτελούν την πλειοψηφία. Σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους, σε όλους μα όλους, πινακίδες θυμίζουν, εμμέσως πλην σαφώς και με έναν τρόπο εμμονικό, τον σύγχρονο νεοελληνικό ραγιαδισμό των ευρωπαϊκών ταμείων. Είναι η "Ευρώπη" που επενδύει στο δικό μας μέλλον, ξέροντας ότι στο μέλλον τα λεφτά που δίνει θα τα πάρει πίσω πολλαπλάσια. Μιλάμε βέβαια όχι για την πραγματική Ευρώπη αλλά για την "Ευρώπη" σε εισαγωγικά, έναν σκιώδη και παρασκηνιακό μηχανισμό απάτης και κλοπής που στήνει τις βρωμοδουλειές πίσω από τις πλάτες των λαών και το φταίξιμο το ρίχνει σε εκείνους.
Το μουσείο των βασιλικών τάφων των Μακεδονικών Αιγών είναι ασφαλώς ένα από τα κορυφαία μουσεία στη σύγχρονη Ελλάδα. Χώρος απολύτως μοναδικός, ο οποίος παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο κοινό χαρακτηριστικό με ένα άλλο αρχαιολογικό μουσείο της χώρας, το μουσείο της αρκαδικής Τεγέας και αφορά στον τρόπο με τον οποίο ο επισκέπτης αποκόπτεται από τη φυσική λειτουργία του φωτός. Έναν τρόπο που αρμόζει απολύτως στο θέμα, διότι αποκομίζεις μία εμπειρία κατάδυσης στην χθόνα, επιστροφής στην προαιώνια μήτρα, μέσα στην αρχέγονη κοιλιά της Μητέρας-Γης. Υπάρχει ελάχιστο φως, μόνο όσο αρκεί για το ίδιο το έκθεμα, και απολύτως εστιασμένο σε αυτό, και η βασική πληροφορία για αυτό, τίποτε άλλο. Αυτό που είναι αρκετό και τίποτε περισσότερο. Κάτι που αναμφίβολα δικαιολογείται από τη δύναμη που το έκθεμα καθ´ εαυτό εμπεριέχει. Έτσι τα άψυχα αντικείμενα επαναποκτούν την ψυχή των ανθρώπων που τα δημιούργησαν.
"Μηδεποτε την ευρωπην ενηνοχεναι τοιουτον ανδρα παραπαν οιον τον αμυντου φιλιππον", υπάρχει ένα γνωστό γραπτό απόσπασμα του Θεοπόμπου κάτω από την φωτογραφία της προτομής του Φιλίππου Β´ μέσα στο μουσείο των Αιγών. Το 2008 έγινε η αναπαράσταση του ανακτόρου των Αιγών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της αρχαιολογικής έρευνας. Το ανάκτορο χρονολογήθηκε με ασφάλεια στα χρόνια του Φιλίππου του Β´. Με αρχιτεκτονικά μέλη που είχαν λεπτότατα κονιάματα για να λάμπουν στον ήλιο, με εξαίσια ψηφιδωτά δάπεδα επιφανειών γύρω στα 2.000 τ.μ., με ένα μνημειακό πρόπυλο, με μία μεγάλη αυλή με περιστύλιο, με έναν πανοραμικό εξώστη, το εφάμιλλο της Κνωσού ανάκτορο κτίστηκε από τον αρχιτέκτονα Πύθεο που δημιούργησε το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, ένα από τα επτά θαύματα της αρχαιότητας, όπως και το ναό της Αθηνάς Πολιάδος της μικρασιατικής Πριήνης. Μεγάλο όσο τρεις Παρθενώνες, ήταν το μεγαλοπρεπέστερο κτίριο της εποχής και χαρακτηρίστηκε ως "Παρθενώνας της Μακεδονίας" και "το δεύτερο σημαντικό έργο της αρχαίας Ελλάδας". Είναι εξαιρετικό ότι επιβίωσε ικανός αριθμός αρχιτεκτονικών μελών, έτσι ώστε να είναι δυνατή η αναστήλωσή του, πράγμα για το οποίο εργάζονται οι αρχαιολόγοι, αυτοί οι αφανείς εργάτες του πολιτισμού στη σύγχρονη Ελλάδα.
Σε έναν από τους χώρους του κτιρίου, ένα μεγάλο ψηφιδωτό δάπεδο αναπαριστούσε την Αρπαγή της Ευρώπης, της ανατολικής βασιλοπούλας από τον Δία στην Κρήτη, πράγμα που δικαίως άφησε το περιθώριο της ερμηνείας, ότι ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου Φίλιππος ο Β´ ο γιος του Αμύντα ήταν ο πρώτος ευρωπαίος ηγεμόνας, προς δικαίωση των λόγων του ιστορικού Θεοπόμπου. Όπως επισήμανε η αρχαιολόγος Κοτταρίδου, συνεργάτης του αείμνηστου Ανδρόνικου, ο Φίλιππος διάλεξε την αρπαγή της Ευρώπης για το ψηφιδωτό στο πιο επίσημο δωμάτιο του ανακτόρου, αντιλαμβανόμενος τον ρόλο του ως Ευρωπαίο ηγεμόνα, λαμβανομένων υπόψιν των μοναδικών χαρακτηριστικών της δυναμικής, στρατηγικής και πολιτικής αυτής προσωπικότητας στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου μεγαλεπήβολου οράματος - της απαλλαγής των πολιτισμένων λαών από την ανατολική σφηκοφωλιά της βαρβαρότητας, με την συντριβή του ισχυρού Περσικού Κράτους. Η Μακεδονία προετοίμαζε μία εκστρατεία υπό τον Φίλιππο, που κατάφερε, όπως γνωρίζουμε από την ιστορία, μέσα στο εξαιρετικά αντίξοο περιβάλλον της εποχής να αναγνωριστεί ως ο αρχιστράτηγος των "Πανελλήνων". Και παρόλο που μια μέρα του -336 στο παρακείμενο θέατρο δολοφονήθηκε πισώπλατα από κάποιον καλοθελητή, καλύτερη δικαίωση στο όραμά του δεν θα μπορούσε να μας χαρίσει η ιστορία από αυτό που κατάφερε ο γιος του Αλέξανδρος ο Β'. Εάν οι Μακεδόνες δεν είχαν καταφέρει να ιδρύσουν τη Μακεδονική Αυτοκρατορία, ο κόσμος σήμερα δεν θα ήταν όπως είναι. Θα ήταν χειρότερος. Πολύ χειρότερος.
Οι Μακεδόνες κατέκτησαν τον κόσμο όχι για να αυξήσουν τα πλούτη μιας ομάδας ανθρώπων, αλλά για να κάνουν τον πολιτισμό κτήμα όλων των ανθρώπων. Ο ελληνικός πολιτισμός απέβαλε το επίθετό του και έτσι απέκτησε την πλήρη δύναμή του ως η βασική πανανθρώπινη αξία. Για πολλούς αιώνες η βαρβαρότητα νικήθηκε. Πολύ πριν την εποχή εκείνη, από τα χρόνια τα παλιά ο μόνιμος βραχνάς του πολιτισμένου κόσμου ήταν τα ανατολικά μπουλούκια. Τα στίφη που ορμούσαν από τις κοινωνίες της ανατολής, τις κοινωνίες τις ξεζουμισμένες από την οικονομία του πλουτισμού. Στίφη αποτελούμενα από λίγους ζάπλουτους αφεντάδες και πολλούς εξαθλιωμένους σκλάβους. Από τις κοινωνίες της δουλείας ορμούσαν σαν πεινασμένα σκυλιά να καταβροχθίσουν τους απομένοντες ελεύθερους. Ο πολιτισμός διαδόθηκε σε όλους τους λαούς και με το πνεύμα του κοινού συμφέροντος βοήθησε την ανθρωπότητα στο σύνολό της. Ο κόσμος έζησε επιτέλους ειρηνικά, λίγο ως πολύ βέβαια και αναλόγως κατά περιοχές, οι επιστήμες άνθησαν, η κοινωνική οργάνωση, η πολιτική, η τεχνολογία, η φιλοσοφία, η τέχνη. Εάν δεν είχε υπάρξει η μακεδονική αυτοκρατορία έτσι όπως υπήρξε, είναι δύσκολο να φανταστούμε σε τι κόσμο θα ζούσαμε σήμερα. Πιθανότατα θα είχαν απλώσει τα πλοκάμια τους οι ανατολικές εξουσιαστικές ιεραρχικές κυριαρχικές κοινωνίες της εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο και της αρπαγής και του πολέμου, και πιθανότατα ο κόσμος να μη σήκωνε ποτέ κεφάλι. Βρέθηκαν όμως κάποιοι ατίθασοι τύποι με το αιώνιο πνεύμα του Έλληνα που δεν σκύβει ποτέ κεφάλι σε κανέναν, κάποια αλάνια μεγαλωμένα από πιτσιρίκια με τα σπαθιά και με τα πολεμικά άλογα να καλπάζουν ξέφρενα στις απέραντες πεδιάδες, τύποι που δεκάρα δεν έδιναν για το πολιτικώς ορθό, τύποι που όταν τους δίδασκε ο Αριστοτέλης στη Μίεζα κι άρχισε να τους μιλά για πολιτική και να αναπτύσσει τη θεωρία της πόλης-κράτους εκείνοι λοξοκοιτούσαν χαμογελώντας αναμεταξύ τους, που αυτοί οι τύποι ακόμα και πόλεμο όταν έκαναν τον έκαναν με τρόπο που μετέδιδαν πολιτισμό ακόμα και στους απολίτιστους. Αυτοί οι περίεργοι τύποι αψηφώντας ζωή και θάνατο και κόπους και κόστη, έφτασαν στα πέρατα του κόσμου μαθαίνοντας στους ανθρώπους να ζουν σαν άνθρωποι. Μέχρι σήμερα στην Περσία τρελαίνονται όταν δουν ένα παλιό ελληνικό κέρμα των εκατό δραχμών, γιατί στην πίσω όψη έχει τον θρυλικό Ισκεντέρ. Ο Σικάντερ ο γιος μιας Ιλλυριής έμαθε στους ανθρώπους πώς να είναι Έλληνες.
Στα νεολιθικά χρόνια ο πολιτισμός κορυφώθηκε στον χώρο της ανατολικής μεσογειακής λεκάνης με κέντρο τη μινωική Κρήτη. Με τη ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου και τις επαφές μεταξύ των διαφορετικών λαών στο περιβάλλον του χώρου και του χρόνου εκείνου, οι άνθρωποι αντιλήφθηκαν ότι η πρόοδος πρέπει να είναι μία κοινή υπόθεση όλων των λαών, έτσι ώστε να σταματήσει ο πόλεμος. Αυτή η πρόοδος σταμάτησε με την έκρηξη του ηφαιστείου και την καταστροφή των μινωικών παραλιακών πόλεων και την παράλληλη δωρική κάθοδο και την άνοδο των πολεμικών Μυκηναίων. Στον κεντρικό ελλαδικό κορμό αναπτύχθηκαν πόλεις-κράτη, και στις συγκρουσιακές συνθήκες που επικράτησαν και κυρίως στο κέντρο της Πελοποννήσου στα δύσβατα βουνά, αναπτύχθηκε το πνεύμα της ελεύθερης ζωής στη φύση, της ανεξαρτησίας, του τοπικισμού, της πατρίδας. Το πρώτο στάδιο του πολιτισμού ήταν η Μινωική Ελλάδα, που εκφράζει την θεμελιώδη ιδέα του κοινού συμφέροντος, του ανθρωπισμού και της ειρήνης. Εκεί ξεκίνησε η συνεργατική κοινωνία, ως αντίπαλο δέος στην εξουσιαστική κοινωνία. Ακολούθησε το δεύτερο στάδιο, η Αρκαδική Ελλάδα. Η Αρκαδική Ελλάδα εκφράζεται και εκφράζει την ιδέα της ελευθερίας. Αυτή η ιδέα σμίλεψε το θεμέλιο λίθο του ελληνικού πνεύματος κατά τους ιστορικούς χρόνους και μετά. Εάν η Αρκαδική Ελλάδα συνιστά την εσωτερική έκφραση του ελληνικού πολιτισμού, η Μακεδονική Ελλάδα συνιστά την εξωτερική του έκφραση. Αντιλαμβανόμενοι τη ριζική αιτία των ανθρώπινων προβλημάτων, που είναι το μερικό συμφέρον και οι διαμάχες και το αλληλοσκότωμα, οι Μακεδόνες ανέδειξαν τον πολιτισμό και τον έστειλαν στα πέρατα της οικουμένης. Τον έκαναν μία υπόθεση που αφορά όλους για την κοινή ειρήνη και την πρόοδο. Ο πολιτισμός ξέφυγε από τα αρχικά του όρια. Έπαψε να είναι μία υπόθεση κάποιων, μία υπόθεση εντός ορίων, έγινε μία υπόθεση οικουμενική. Έτσι ο όρος "Έλλην" έπαψε να σημαίνει μία καταγωγή και άρχισε να σημαίνει μία ιδιότητα: την ιδιότητα του πολιτισμένου. Ένας άνθρωπος δύο πράγματα μπορεί να είναι, είτε Έλλην είτε βάρβαρος, και επάνω σε αυτή την θεμελιώδη αξία χτίστηκε η αρχή της παιδείας: ο κάθε άνθρωπος, ακόμη και ο απολίτιστος, εφόσον είναι άνθρωπος μπορεί να εκπολιτιστεί.
Η αρχή αυτή επαναφέρει και επιβεβαιώνει τη θεμελιακή εμπιστοσύνη στην αξία του ανθρώπου. Και είναι αυτή ακριβώς η αρχή, αυτή ακριβώς η κατάκτηση του ανθρώπου που σήμερα, 2300 χρόνια μετά, πάλι κινδυνεύει! Σήμερα που με την "γεωπολιτική" και την "διπλωματία" και την "κυριαρχία της αγοράς" και την παγκοσμιοποίηση της κερδοσκοπικής οικονομίας, τα παγκόσμια αρπακτικά έχουν πάλι λυσσάξει εναντίον όλης της ανθρωπότητας. Πώς επαναλαμβάνεται η ιστορία! Πριν χιλιάδες χρόνια εκεί μέσα στα βάθη της ανατολής, κάποιοι λαοί όπως οι Ασσύριοι ανέπτυξαν την χρηματική οικονομία και τον άκοπο πλουτισμό. Ανακάλυψαν την δύναμη της κοινωνίας της εκμετάλλευσης. Τεράστια ανθρώπινα μπουλούκια ζούσαν ως σκλάβοι στις διαταγές λίγων αφεντάδων. Σε όλη την ιστορία του ανθρώπινου γένους, η πλέον κερδοφόρος μπίζνα είναι η δουλεία. Όταν εκείνοι οι αφεντάδες ανακάλυψαν τη δύναμη του χρήματος, βρήκαν την κότα που κάνει τα χρυσά αβγά. Αφού το άπληστο σύστημα της εκμετάλλευσης των άλλων ξετίναζε τον έναν τόπο μετά τον άλλον, έπρεπε συνεχώς να επεκτείνεται για να επιβιώσει. Όλη η Ασία σταδιακά ξετινάχτηκε. Φύση, κοινωνίες, τα πάντα διαλύθηκαν. Λίγοι αφέντες ζάπλουτοι, συνεχείς πόλεμοι, και ο όχλος με τους δούλους παραφουσκωμένους με όπιο και θρησκεία. Το πατριαρχικό μοντέλο της κυριαρχίας, της εξουσίας, της βίας, του πολέμου, διαρκώς επεκτείνονταν, καταπίνοντας τον κόσμο, και ασκώντας πίεση προς τα δυτικά. Ένας διαρκής βραχνάς για τον πολιτισμένο κόσμο της Μεσογείου και της Ευρώπης. Αντιλαμβανόμενος τη δύναμη του χρυσαφιού της ανατολής, καθώς είχε ήδη διαβρώσει τις ελληνικές δημοκρατίες της Ιωνίας, ο Φίλιππος θέλησε να εκμεταλλευτεί τα χρυσωρυχεία του Παγγαίου κόβοντας νέο νόμισμα απέναντι στους δαρεικούς, και είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις ακριβώς το έκανε αυτό, αμέσως εκδηλώθηκε περσική στρατιωτική πίεση εναντίον της Ελλάδος, ως μία ακόμα απόδειξη ότι πλούτος και πόλεμος πάνε αντάμα. Με την υλοποίηση του οράματος από τον Αλέξανδρο και τη Μακεδονική Αυτοκρατορία, ο κόσμος ανάσανε για πολλούς αιώνες και σημειώθηκε η άνθηση της ελληνιστικής περιόδου. Και αφού ο πολιτισμός έφτασε στα πέρατα της ανατολής, στη συνέχεια επανανέκαμψε προς τη δύση, όταν κατά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πέρασε στην Ευρώπη.
Στο μεταξύ όμως τα αρπακτικά του χρήματος δεν κάθισαν ποτέ με σταυρωμένα τα χέρια και επινόησαν ένα νέο κόλπο, ένα νέο εργαλείο κερδοσκοπίας, την εφαρμογή των θεσμών της τράπεζας και του χρηματιστηρίου. Τώρα μπορούσαν τον πλούτο να τον αποδεσμεύσουν από κάθε έννοια τόπου ή χώρου, και να τον κάνουν μία ευέλικτη αξία, ένα μυστικό σκιώδες αόρατο όπλο ικανό να εξοντώνει λαούς ολόκληρους εν ριπή οφθαλμού. Αφού ξεζούμισαν την ανατολή, επεκτάθηκαν στην παρθένα δύση (και με το νέο κόσμο και τις αποικίες που στο μεταξύ παρουσιάστηκαν) και σταδιακά με το μυστικό τρομερό υπερόπλο έφτασαν στο σημείο να έχουν διαβρώσει τις κυβερνήσεις και να χορεύουν στο ταψί ολόκληρο τον κόσμο. Επί της ουσίας σήμερα ο κόσμος βρίσκεται στην ίδια θέση όπως πριν από 2300 χρόνια. Η ιστορία επαναλαμβάνεται, αλλά με ένα νέο στοιχείο, σήμερα θέλουν να διαλύσουν τις συγκριτικά πολιτισμένες δυτικές κοινωνίες όπως διέλυσαν και τις ανατολικές, ώστε και εκεί να μετατρέψουν τους ανθρώπους σε δούλους στις δικές τους υπηρεσίες. Κάπου εκεί εντοπίζεται και το ριζικό αίτιο του σύγχρονου μεταναστευτικού προβλήματος. Κατά μία τραγική σύμπτωση της ιστορίας, βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα ο τόπος που θυμίζει τον πολιτισμό. Τα αρπακτικά του χρήματος έχουν έναν ανοικτό λογαριασμό με αυτό τον τόπο, θέλουν να τον ισοπεδώσουν, γιατί ο πολιτισμός μαθαίνει τους λαούς να είναι ελεύθεροι, πρέπει λοιπόν να φύγει από τη μέση. Ο λαός που μαθαίνει τους ανθρώπους να είναι ελεύθεροι, πρέπει να σκλαβωθεί. Η Μακεδονία, το σύμβολο της συλλογικής ελευθερίας, πρέπει να πάψει να θυμίζει ότι είναι ελληνική. Εάν αυτό ποτέ συμβεί, ο ανθρώπινος πολιτισμός θα υποστεί ένα καίριο πλήγμα στο μαλακό υπογάστριο. Αν εξετάσει κανείς αυτά που γίνονται τις τελευταίες δεκαετίες στα Βαλκάνια, το σενάριο γίνεται φανερό. Με τη διάλυση της μεγάλης Γιουγκοσλαβίας, τον πόλεμο στη Βοσνία, τον πόλεμο στον Κόσοβο, η μαφία της υπερκρατικής εξουσίας επί δεκαετίες εργάζεται για να διαλύσει τα Βαλκάνια και να ιδρύσει το μακεδονικό ψευδοκράτος, εκμεταλλευόμενοι την πληθυσμιακή ανομοιογένεια της περιοχής των Σκοπίων. Εκεί μέσα μάζεψαν τα κατακάθια των Βαλκανίων, κυρίως κατάλοιπα Βουλγάρων κομιτατζήδων που λυμαίνονταν τα Βαλκάνια και που οι ίδιοι οι Βούλγαροι τους έδιωξαν, και κατακάθια εξ ανατολών, τσιγγάνους και λοιπούς άρπαγες που ανέκαθεν έφταναν διωγμένοι από τα βάθη της Ασίας από την εποχή του Τσέγκις Χαν. Σε αυτό το ψευδοκράτος λοιπόν ίδρυσαν τη μεγαλύτερη στρατιωτική βάση του ΝΑΤΟ, και την ετοιμάζουν για την κατάλληλη στιγμή να ξεράσει τρόμο και όλεθρο και να γεμίσει τα Βαλκάνια ραδιενέργεια με απεμπλουτισμένο ουράνιο και πλουτώνιο. Δεν βιάζονται, δουλεύουν μεθοδικά, πίσω από τις πλάτες των λαών και έχοντας διαβρώσει κυβερνήσεις, προετοιμάζουν σήμερα τους αυριανούς πολέμους. Παράλληλα, εγκλωβίζουν σήμερα μέσα στην Ελλάδα και κυρίως μέσα στη Μακεδονία, τζιχαντιστές ισλαμιστές φανατικούς ταλιμπάν και τα λοιπά κατακάθια της ανατολής, τα πιο δυστυχισμένα παθογενή στοιχεία εκπαιδευμένα στο μίσος, τη μισαλλοδοξία, τον ανορθολογισμό, αφού έφτιαξαν έναν αδιαπέραστο φράκτη μέσα στο ψευτομακεδονικό κρατίδιο και δήθεν θέλουν να αποσυμφορήσουν τα νησιά από τους μετανάστες και να τους προωθήσουν "στο εσωτερικό της χώρας", έτσι ώστε να έχουν αυτά τα παθογενή στοιχεία έτοιμα για δράση ακριβώς εκεί που τα θέλουν, και μια μέρα αφού "ωριμάσουν οι συνθήκες" με τις κατάλληλες εντάσεις που θα δημιουργήσουν με πληρωμένους φονιάδες, να τους γεμίσουν όπλα και να τους πουν, "βιάστε και σκοτώστε και αρπάξτε από τους άπιστους, για να πάτε στον παράδεισο με τον Αλλάχ να τρώτε πιλάφι με 72 παρθένες, και ό,τι αρπάξτε δικά σας και μην ανησυχείτε δεν θα σας πειράξει κανένας". Και μετά θα δείχνουν σε όλα τα κανάλια τα σχετικά βίντεο με τις φρικαλεότητες, τα περισσότερα από τα οποία θα είναι ψεύτικα, και θα έχουν έτοιμο το πρόσχημα της στρατιωτικής επέμβασης. Έτσι κάνουν παντού και πάντα, αυτή είναι η πάγια συνταγή της επιτυχίας στη βρωμομπίζνα του πολέμου.
Λένε ότι η ιστορία γράφεται όχι με μελάνι αλλά με ανθρώπινο αίμα. Αλλά ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα εκτός από την γραφή της είναι η ανάγνωσή της. Το πώς τα γεγονότα ερμηνεύονται, το πώς γίνονται αντιληπτά. Τα σύμβολα υπάρχουν διαχρονικά εκεί για όλους, αλλά ο αποσυμβολισμός καθ´ εαυτός λειτουργεί αναπόφευκτα μέσα στα πλαίσια του χώρου και του χρόνου. Ο μακεδονικός ήλιος εξακολουθεί μέχρι σήμερα να φωτίζει όλον τον κόσμο με τις ακτίνες του, ισόποσα προς όλες τις κατευθύνσεις. Όσοι έρχονται για να δουν αυτά τα σύμβολα στον τόπο που τα γέννησε, έρχονται επειδή τα νιώθουν δικά τους.
Καθώς το ποδήλατό μου κυλά ευτυχισμένο κάπου στη νότια Μακεδονία αυτό το απόγευμα, περίεργες σκέψεις τριγυρνούν στο μυαλό και δεν το αφήνουν να ησυχάσει. Είναι απίστευτο, δεν το χωρά ο νούς σου, το πόσο πλούτο και ιστορία και βαρυσήμαντο παρελθόν έχει αυτός ο τόπος, και όμως, το πόση άγνοια έχουν οι σύγχρονοι Έλληνες. Ο ελληνικός πολιτισμός θα έπρεπε στην Ελλάδα να διδάσκεται από την πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου συστηματικά και απαρέγκλιτα, αλλά έχει καταντήσει υπόθεση "φαντασιόπληκτων" που γράφουν περίεργα βιβλία που λίγοι θα διαβάσουν. Ο ελληνικός πολιτισμός, το σήμα κατατεθέν της ελληνικής και όχι μόνο ιστορίας, η δύναμη που κατόρθωσε να ανοίξει τα μάτια όλης της ανθρωπότητας, σε αυτόν εδώ τον τόπο, στη σύγχρονη Ελλάδα, αποσιωπάται και διαστρέφεται και υποφέρει και κυνηγιέται όσο πουθενά αλλού. Η Μακεδονία είναι το διαχρονικό σύμβολο αυτού του πολιτισμού.
> Επόμενο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου