Η τελευταία ημέρα αυτού του ταξιδιού στη γη της Μακεδονίας είναι αφιερωμένη στο Δίον. Στο Δίον μπορεί κανείς να επισκεφθεί τρία πράγματα, το μουσείο, την "αρχαιοθήκη" και το "αρχαιολογικό πάρκο". Στο μουσείο υπάρχουν εξαιρετικά ευρήματα, τόσο από την άποψη της αισθητικής όσο και ως ενδείκτες για την τεχνολογία της αρχαίας εποχής. Τα δύο τελευταία συνιστούν δύο αξιόλογες καινοτομίες, που κάνουν το Δίον ως αρχαιολογικό χώρο μοναδικό στο είδος του τουλάχιστον για τα ελληνικά δεδομένα. Η αρχαιοθήκη είναι ένας χώρος όπου μελετούνται, συντηρούνται και αποθηκεύονται αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά η είσοδος στον επισκέπτη επιτρέπεται με σκοπό αυτός να αποκτά εμπειρία για το πώς αυτά τα ευρήματα έρχονται στο φως μέσα από της γης τα έγκατα, ακόμη και με τα χώματα της ανασκαφής ίσως, πώς συντηρούνται, και επίσης να βλέπει κάποια ευρήματα που συνήθως μένουν άγνωστα και κλειδωμένα σε σκοτεινές αποθήκες. Το αρχαιολογικό πάρκο είναι στην κυριολεξία ένα πάρκο, που συνδυάζει με έναν μοναδικό τρόπο την αρχαιολογία με το φυσικό περιβάλλον. Καθώς τα αρχαία βρίσκονται "στον τόπο τους", ο επισκέπτης αποκτά την αίσθηση ότι ταξιδεύει μέσα στο χρόνο. Ο περίπατος μέσα στην εκπληκτική φύση, με τη βλάστηση, τα χρώματα, τις μυρωδιές, τους ήχους των πουλιών και των βατράχων, με τις ενημερωτικές πινακίδες και τα αρχαιολογικά μέλη που εμφανίζονται ξαφνικά εκεί που δεν θα περίμενες να τα δεις, σού αφήνει την αίσθηση ότι ζεις μέσα στην αρχαία πόλη, σε σημείο ώστε να απορείς πού είναι οι άνθρωποί της. Οι αρχαιολόγοι έχουν κάνει εκπληκτική δουλειά στη διαμόρφωση των εξωτερικών χώρων, και έτσι προσφέρεται στον επισκέπτη μία ολοκληρωμένη βιωματική εμπειρία.
Η ηρωική Ιλιάδα και οι ομηρικοί ύμνοι μιλούσαν για τις κορφές του Ολύμπου και την πεδιάδα της Πιερίας. Ο ιερός τόπος του Διός με την ονομασία Δίον αναφέρεται από τον Θουκυδίδη. Η παλιά παράδοση ήθελε τον γενάρχη Δευκαλίωνα, που επέζησε του μεγάλου κατακλυσμού μέσα σε μία κιβωτό, να στήνει τον πρώτο βωμό στο ιερό του Διός. Μαζί με τον Δία Ολύμπιο λατρεύονταν οι εννέα Μούσες, γεννημένες εδώ και προς τιμήν τους τελούσαν τα "εν Δίω Ολύμπια" με λαμπρότητα τον -5ο αιώνα, όταν ο Μακεδόνας βασιλιάς Αρχέλαος πρόσθεσε στις θυσίες αγώνες θεατρικούς και αθλητικούς. Το Δίον ήταν το σημαντικότερο ιερό των Μακεδόνων. Στα ιερά εκτός των τειχών της πόλης, εδώ ερχόταν οι Μακεδόνες βασιλιάδες για την μακεδονική πρωτοχρονιά στην αρχή του φθινοπώρου, για κάθαρση του στρατού την άνοιξη, για όρκους συμμαχίας έναντι των θεών, εδώ γιόρταζαν τις νίκες τους. Από εδώ ξεκίνησε ο Αλέξανδρος για το μακρύ ταξίδι στην Ασία, μετά από θυσίες και αγώνες. Ρυμοτομημένη με το ιπποδάμειο σύστημα, η πόλη στα ελληνιστικά χρόνια ήταν φημισμένη για την οχύρωση και τα λαμπρά μνημεία της. Στο ιερό του Διός υπήρχαν επιγραφές βασιλικών κειμένων, αγάλματα βασιλέων, καθώς και οι έφιπποι χάλκινοι ανδριάντες των 25 εταίρων που έπεσαν στην πρώτη νικοφόρα μάχη του Γρανικού, έργα του Λυσίππου κατά παραγγελία του Αλεξάνδρου. Το Δίον άνθισε μέχρι τον +4ο αιώνα. Το 2003 αποκαλύφθηκε το ιερό του Διός Υψίστου, με το άγαλμα σχεδόν ολόκληρο και τους μαρμάρινους αετούς και μέσα στα τείχη της πόλης ήρθαν στο φως δρόμοι, δημόσια κτίρια, η αγορά, τα λουτρά, επαύλεις, εργαστήρια, οικίες. Τα οικήματα καλύπτουν μια περίοδο από τα κλασικά χρόνια μέχρι το τέλος της αρχαιότητας. Και κατά τα ρωμαϊκά χρόνια το Δίον γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, με έντονα χαρακτηριστικά αναγέννησης του ελληνικού πολιτισμού και αναβίωσης των αναμνήσεων από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η κεντρική οδική αρτηρία, μία via colonnata, χαράχτηκε στην ελληνιστική περίοδο, πλακοστρώθηκε τον 3ο αιώνα και τα οικοδομικά τετράγωνα δίπλα σε αυτό το δρόμο είχαν δημόσια κτίρια, λουτρά, χώρους άθλησης, υποδομές φιλοξενίας και εστίασης, καταστήματα και πολυτελείς κατοικίες, και τα ιερά της Δήμητρας, του Ασκληπιού και της Αθηνάς.
Στα τέλη του 2ου αιώνα κατασκευάστηκαν οι μεγάλες θέρμες, ένα ιδιαίτερο κτιριακό συγκρότημα, που λειτούργησαν για έναν περίπου αιώνα μέχρι που κατέρρευσαν από ισχυρό σεισμό. Το συγκρότημα αποτελούνταν από το ωδείο, ένα εστεγασμένο θέατρο, τις δημόσιες τουαλέτες του κεντρικού δρόμου, και το καθεαυτό κτίριο των λουτρών μαζί με υπαίθριο χώρο. Γινόταν λουτρά και με ζεστό νερό, με ένα σύστημα θερμαινόμενων χώρων που περιελάμβανε υπόκαυστα και κυκλοφορία του ζεστού αέρα ανάμεσα στους τοίχους του κτιρίου. Υπήρχαν αίθουσες για αναψυχή και κοινωνική συναναστροφή, και βέβαια συγκεκριμένος χώρος αφιερωμένος στον θεό της ιατρικής, τον Ασκληπιό. Βρέθηκαν θραύσματα γλυπτών από απεικονίσεις του Ασκληπιού και μελών της οικογένειάς του, της συζύγου του Ηπιόνης, των υιών του Μαχάονος και Ποδαλειρίου, και των θυγατέρων του, Υγείας, Αίγλης, Πανάκειας, Ακεσούς και Ιασούς. Τα γλυπτά χρονολογήθηκαν στα τέλη του 2ο αιώνα, αντιγράφοντας αγαλματικούς τύπους του -4ου αιώνα. Το ωδείο ήταν μία εστεγασμένη αίθουσα που χωρούσε περίπου 400 άτομα, για εκδηλώσεις όπως απαγγελίες, μουσική, χορό, θέατρο, διδασκαλία. Το κτίριο είχε τα βασικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των αρχαίων θεάτρων και διέθετε κινητές κατασκευές για την βελτίωση της ακουστικής.
Ένα ιδιαίτερο συγκρότημα του αρχαιολογικού πάρκου του Δίου είναι το ιερό της Ίσιδος. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος ίδρυσε την Αλεξάνδρεια στο δέλτα του Νείλου, ο ίδιος χωροθέτησε τη θέση του ιερού της εκεί. Στα νερά του ποταμού Βαφύρα που κατεβαίνει από τον Όλυμπο και πάνω σε ιερές πηγές οι κάτοικοι του αρχαίου Δίου έχτισαν ιερό δύο θεών, της Αφροδίτης ως θεάς των υπωρειών του Ολύμπου και της Αρτέμιδος ως θεάς των επιτόκων. Τον +2ο αιώνα η Άρτεμις έδωσε τη θέση της στην Ίσιδα. Τα κτίρια χρονολογήθηκαν στον 2ο αιώνα, ενώ σε βαθύτερα στρώματα εντοπίστηκαν παλαιότερα κτίσματα, και στην ελληνιστική εποχή χρονολογήθηκαν αγάλματα και επιγραφές. Ένας τετράστυλος ναός ήταν αφιερωμένος στην Ίσιδα Λοχία, που συμπαραστέκονταν στις λεχώνες. Μέσα σε έναν μικρό ναό της Αφροδίτης Υπολυμπιδίας, το άγαλμά της καθρεφτιζόταν στα νερά της μαρμάρινης δεξαμενής, ενώ από την άλλη πλευρά του ναού της Ίσιδος σε ένα άλλο μικρό ναό της Ίσιδος Τύχης ήταν μέσα στο κτίριο η ιερή πηγή που μέχρι σήμερα αναβλύζει. Ένας μακρύς διάδρομος με χαμηλά παραπέτα θύμιζε το θεό Νείλο και δυο μαρμάρινοι ταύροι στις βαθμίδες του βωμού τον θεό Άπη. Την άνοιξη και το φθινόπωρο το ιερό γιόρταζε και έσφυζε από ζωή.
Ένα άλλο συγκρότημα ήταν αφιερωμένο στη λατρεία της Δήμητρος και άλλων γονιμικών θεοτήτων. Η Δήμητρα, η Γη-Μητέρα -γη μητερ- ξεκίνησε από τους κάμπους της Θεσσαλίας όπου από τα πανάρχαια χρόνια καλλιεργούσαν τα δημητριακά. Η γιορτή της Δήμητρας μαζί με την κόρη της Περσεφόνη, τα Θεσμοφόρια, γινόταν τον Οκτώβρη ως μήνα της σποράς, όταν οι μυημένες γυναίκες τελούσαν νυκτερινές μυστηριακές πράξεις για την ευφορία γης και γυναικών. Τα δύο παλαιότερα λατρευτικά κτίρια που έχουν ανασκαφεί στη Μακεδονία, τοποθετούμενα στον -6ο αιώνα, υπάρχουν εδώ. Μοιάζουν αρχιτεκτονικά με το μυκηναϊκό ανάκτορο και μέσα βρέθηκαν σκεύη, ειδώλια, λυχνάρια, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, αφιερωμένα στη Δήμητρα και στην Κόρη. Τον -4ο αιώνα αντικαταστάθηκαν με δωρικούς ναούς. Βρέθηκαν τρία πηγάδια, σε ανάμνηση του "καλλίχορου φρέαρος" της Ελευσίνος, ενώ σε έναν μαρμάρινο βωμό απέθεταν τους πρώτους καρπούς του χρόνου. Στο ίδιο ιερό λατρεύονταν η Αφροδίτη, η Κουροτρόφος Θεά, η Βαυβώ, που στο ανάκτορο της Ελευσίνας παρηγόρησε τη Δήμητρα στη θλίψη της για την Περσεφόνη που την άρπαξε ο Άδης.
Περπατώντας στο Δίο αποκτάς την εντύπωση της αμεσότητας, της εγγύτητας του χθες με το σήμερα. Μένεις με την αίσθηση της διαχρονικότητας του πολιτισμού, του πολιτισμού της Ελλάδας, του πολιτισμού της Μακεδονίας. Θαρρείς πως κλείνει ο κύκλος του χρόνου, η αρχή γίνεται τέλος και το τέλος γίνεται αρχή. Προσεγγίζεις την ανθρώπινη ψυχή που έκανε αυτές τις πέτρες, ακούς την ήσυχη ροή του νερού, τα πουλιά, τους βατράχους, αντικρύζεις τον ίδιο ήλιο, λούζεσαι στο ίδιο φως. Στις υπώρειες του μεγαλοπρεπούς Ολύμπου, στην είσοδο στη γη της Μακεδονίας, το Δίον υπάρχει εκεί, για να σε ταξιδεύει στο χθες, για να σού θυμίζει ένα αύριο.
Η ηρωική Ιλιάδα και οι ομηρικοί ύμνοι μιλούσαν για τις κορφές του Ολύμπου και την πεδιάδα της Πιερίας. Ο ιερός τόπος του Διός με την ονομασία Δίον αναφέρεται από τον Θουκυδίδη. Η παλιά παράδοση ήθελε τον γενάρχη Δευκαλίωνα, που επέζησε του μεγάλου κατακλυσμού μέσα σε μία κιβωτό, να στήνει τον πρώτο βωμό στο ιερό του Διός. Μαζί με τον Δία Ολύμπιο λατρεύονταν οι εννέα Μούσες, γεννημένες εδώ και προς τιμήν τους τελούσαν τα "εν Δίω Ολύμπια" με λαμπρότητα τον -5ο αιώνα, όταν ο Μακεδόνας βασιλιάς Αρχέλαος πρόσθεσε στις θυσίες αγώνες θεατρικούς και αθλητικούς. Το Δίον ήταν το σημαντικότερο ιερό των Μακεδόνων. Στα ιερά εκτός των τειχών της πόλης, εδώ ερχόταν οι Μακεδόνες βασιλιάδες για την μακεδονική πρωτοχρονιά στην αρχή του φθινοπώρου, για κάθαρση του στρατού την άνοιξη, για όρκους συμμαχίας έναντι των θεών, εδώ γιόρταζαν τις νίκες τους. Από εδώ ξεκίνησε ο Αλέξανδρος για το μακρύ ταξίδι στην Ασία, μετά από θυσίες και αγώνες. Ρυμοτομημένη με το ιπποδάμειο σύστημα, η πόλη στα ελληνιστικά χρόνια ήταν φημισμένη για την οχύρωση και τα λαμπρά μνημεία της. Στο ιερό του Διός υπήρχαν επιγραφές βασιλικών κειμένων, αγάλματα βασιλέων, καθώς και οι έφιπποι χάλκινοι ανδριάντες των 25 εταίρων που έπεσαν στην πρώτη νικοφόρα μάχη του Γρανικού, έργα του Λυσίππου κατά παραγγελία του Αλεξάνδρου. Το Δίον άνθισε μέχρι τον +4ο αιώνα. Το 2003 αποκαλύφθηκε το ιερό του Διός Υψίστου, με το άγαλμα σχεδόν ολόκληρο και τους μαρμάρινους αετούς και μέσα στα τείχη της πόλης ήρθαν στο φως δρόμοι, δημόσια κτίρια, η αγορά, τα λουτρά, επαύλεις, εργαστήρια, οικίες. Τα οικήματα καλύπτουν μια περίοδο από τα κλασικά χρόνια μέχρι το τέλος της αρχαιότητας. Και κατά τα ρωμαϊκά χρόνια το Δίον γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, με έντονα χαρακτηριστικά αναγέννησης του ελληνικού πολιτισμού και αναβίωσης των αναμνήσεων από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η κεντρική οδική αρτηρία, μία via colonnata, χαράχτηκε στην ελληνιστική περίοδο, πλακοστρώθηκε τον 3ο αιώνα και τα οικοδομικά τετράγωνα δίπλα σε αυτό το δρόμο είχαν δημόσια κτίρια, λουτρά, χώρους άθλησης, υποδομές φιλοξενίας και εστίασης, καταστήματα και πολυτελείς κατοικίες, και τα ιερά της Δήμητρας, του Ασκληπιού και της Αθηνάς.
Στα τέλη του 2ου αιώνα κατασκευάστηκαν οι μεγάλες θέρμες, ένα ιδιαίτερο κτιριακό συγκρότημα, που λειτούργησαν για έναν περίπου αιώνα μέχρι που κατέρρευσαν από ισχυρό σεισμό. Το συγκρότημα αποτελούνταν από το ωδείο, ένα εστεγασμένο θέατρο, τις δημόσιες τουαλέτες του κεντρικού δρόμου, και το καθεαυτό κτίριο των λουτρών μαζί με υπαίθριο χώρο. Γινόταν λουτρά και με ζεστό νερό, με ένα σύστημα θερμαινόμενων χώρων που περιελάμβανε υπόκαυστα και κυκλοφορία του ζεστού αέρα ανάμεσα στους τοίχους του κτιρίου. Υπήρχαν αίθουσες για αναψυχή και κοινωνική συναναστροφή, και βέβαια συγκεκριμένος χώρος αφιερωμένος στον θεό της ιατρικής, τον Ασκληπιό. Βρέθηκαν θραύσματα γλυπτών από απεικονίσεις του Ασκληπιού και μελών της οικογένειάς του, της συζύγου του Ηπιόνης, των υιών του Μαχάονος και Ποδαλειρίου, και των θυγατέρων του, Υγείας, Αίγλης, Πανάκειας, Ακεσούς και Ιασούς. Τα γλυπτά χρονολογήθηκαν στα τέλη του 2ο αιώνα, αντιγράφοντας αγαλματικούς τύπους του -4ου αιώνα. Το ωδείο ήταν μία εστεγασμένη αίθουσα που χωρούσε περίπου 400 άτομα, για εκδηλώσεις όπως απαγγελίες, μουσική, χορό, θέατρο, διδασκαλία. Το κτίριο είχε τα βασικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των αρχαίων θεάτρων και διέθετε κινητές κατασκευές για την βελτίωση της ακουστικής.
Ένα ιδιαίτερο συγκρότημα του αρχαιολογικού πάρκου του Δίου είναι το ιερό της Ίσιδος. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος ίδρυσε την Αλεξάνδρεια στο δέλτα του Νείλου, ο ίδιος χωροθέτησε τη θέση του ιερού της εκεί. Στα νερά του ποταμού Βαφύρα που κατεβαίνει από τον Όλυμπο και πάνω σε ιερές πηγές οι κάτοικοι του αρχαίου Δίου έχτισαν ιερό δύο θεών, της Αφροδίτης ως θεάς των υπωρειών του Ολύμπου και της Αρτέμιδος ως θεάς των επιτόκων. Τον +2ο αιώνα η Άρτεμις έδωσε τη θέση της στην Ίσιδα. Τα κτίρια χρονολογήθηκαν στον 2ο αιώνα, ενώ σε βαθύτερα στρώματα εντοπίστηκαν παλαιότερα κτίσματα, και στην ελληνιστική εποχή χρονολογήθηκαν αγάλματα και επιγραφές. Ένας τετράστυλος ναός ήταν αφιερωμένος στην Ίσιδα Λοχία, που συμπαραστέκονταν στις λεχώνες. Μέσα σε έναν μικρό ναό της Αφροδίτης Υπολυμπιδίας, το άγαλμά της καθρεφτιζόταν στα νερά της μαρμάρινης δεξαμενής, ενώ από την άλλη πλευρά του ναού της Ίσιδος σε ένα άλλο μικρό ναό της Ίσιδος Τύχης ήταν μέσα στο κτίριο η ιερή πηγή που μέχρι σήμερα αναβλύζει. Ένας μακρύς διάδρομος με χαμηλά παραπέτα θύμιζε το θεό Νείλο και δυο μαρμάρινοι ταύροι στις βαθμίδες του βωμού τον θεό Άπη. Την άνοιξη και το φθινόπωρο το ιερό γιόρταζε και έσφυζε από ζωή.
Ένα άλλο συγκρότημα ήταν αφιερωμένο στη λατρεία της Δήμητρος και άλλων γονιμικών θεοτήτων. Η Δήμητρα, η Γη-Μητέρα -γη μητερ- ξεκίνησε από τους κάμπους της Θεσσαλίας όπου από τα πανάρχαια χρόνια καλλιεργούσαν τα δημητριακά. Η γιορτή της Δήμητρας μαζί με την κόρη της Περσεφόνη, τα Θεσμοφόρια, γινόταν τον Οκτώβρη ως μήνα της σποράς, όταν οι μυημένες γυναίκες τελούσαν νυκτερινές μυστηριακές πράξεις για την ευφορία γης και γυναικών. Τα δύο παλαιότερα λατρευτικά κτίρια που έχουν ανασκαφεί στη Μακεδονία, τοποθετούμενα στον -6ο αιώνα, υπάρχουν εδώ. Μοιάζουν αρχιτεκτονικά με το μυκηναϊκό ανάκτορο και μέσα βρέθηκαν σκεύη, ειδώλια, λυχνάρια, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, αφιερωμένα στη Δήμητρα και στην Κόρη. Τον -4ο αιώνα αντικαταστάθηκαν με δωρικούς ναούς. Βρέθηκαν τρία πηγάδια, σε ανάμνηση του "καλλίχορου φρέαρος" της Ελευσίνος, ενώ σε έναν μαρμάρινο βωμό απέθεταν τους πρώτους καρπούς του χρόνου. Στο ίδιο ιερό λατρεύονταν η Αφροδίτη, η Κουροτρόφος Θεά, η Βαυβώ, που στο ανάκτορο της Ελευσίνας παρηγόρησε τη Δήμητρα στη θλίψη της για την Περσεφόνη που την άρπαξε ο Άδης.
Περπατώντας στο Δίο αποκτάς την εντύπωση της αμεσότητας, της εγγύτητας του χθες με το σήμερα. Μένεις με την αίσθηση της διαχρονικότητας του πολιτισμού, του πολιτισμού της Ελλάδας, του πολιτισμού της Μακεδονίας. Θαρρείς πως κλείνει ο κύκλος του χρόνου, η αρχή γίνεται τέλος και το τέλος γίνεται αρχή. Προσεγγίζεις την ανθρώπινη ψυχή που έκανε αυτές τις πέτρες, ακούς την ήσυχη ροή του νερού, τα πουλιά, τους βατράχους, αντικρύζεις τον ίδιο ήλιο, λούζεσαι στο ίδιο φως. Στις υπώρειες του μεγαλοπρεπούς Ολύμπου, στην είσοδο στη γη της Μακεδονίας, το Δίον υπάρχει εκεί, για να σε ταξιδεύει στο χθες, για να σού θυμίζει ένα αύριο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου